Wat is het?
Atelectase is de medische benaming voor een afsluiting van een deel van de long of de hele long. Het afgesloten deel van de long krijgt geen lucht meer en klapt dicht.

Symptomen kunnen zijn:

• Kortademigheid en beklemd gevoel op de borst (bij grote en snel verlopende atelectase)
• Versnelde hartslag
• Kuchhoest
• Symptomen passend bij een luchtweginfectie, onder andere koorts, benauwdheid en hoesten

Als maar een klein gebied van de long is afgesloten, hoeven er geen symptomen te zijn. Wanneer er wel symptomen zijn, lijken die vaak op de symptomen van een verkoudheid of bronchitis. In ernstige vorm kan atelectase uiteindelijk leiden tot een levensbedreigende situatie, door ernstig zuurstofgebrek of longontsteking.

Hoe komt het?
Atelectase ontstaat bij een dwarslaesie meestal doordat hoesten moeilijker is. Slijm kan zich ophopen en een slijmprop kan de luchtweg afsluiten. Door de slijmprop kan geen lucht meer in komen in een deel van de long. Er ontstaat een luchtledig gebied, dat vervolgens dichtklapt. Soms kan atelectase ook ontstaan door verslikking of vocht, als voedsel of vocht de luchtweg afsluit

Hoe voorkom je het?
Voor het voorkomen van een atelectase is het belangrijk om de longen goed schoon te houden. Dat kan door technieken aan te leren waarmee het slijm opgehoest kan worden.

Hoe wordt het behandeld?
De behandeling is erop gericht om de afsluiting in de long op te heffen. Dat kan in de eerste plaats door het ophoesten van slijm te bevorderen. Als een slijmprop de oorzaak is, kan de longarts die prop verwijderen met behulp van een bronchoscoop. Wanneer sprake is van een longontsteking worden antibiotica voorgeschreven. Als een ernstig zuurstoftekort is ontstaan, is soms beademing nodig.

Wat is het?
Bij een longembolie is er een verstopping in de aders die de longen van bloed voorzien. Een deel van de long kan hierdoor niet goed werken en er komt minder zuurstof in het bloed. Het hart moet dan meer moeite doen om genoeg bloed door de longen te pompen. 

Een longembolie is vaak lastig te herkennen. Symptomen kunnen zijn:

• Benauwdheid
• Pijn tijdens het ademhalen
• Versnelde ademhaling
• Een verhoogde en/of een zwakkere hartslag
• Hoesten, soms zit daar bloed bij
• Zweten
• Licht gevoel in het hoofd

In het ergste geval kan door een longembolie het hart ernstig overbelast raken, wat leidt tot een hartstilstand. 

Hoe komt het?
De verstopping van de ader wordt meestal veroorzaakt door een bloedpropje dat losraakt en door de bloedbaan reist. Doorgaans ontstaat zo’n bloedpropje in het been. Dat heet een trombose. Trombose kan merkbaar zijn doordat het been dikker wordt en warm is, maar deze symptomen zijn er lang niet altijd.

Met name als je nog maar net een dwarslaesie hebt, is het risico op trombose groter, omdat dan de stolling van het bloed verstoord is. Als je een periode het bed moet houden in verband met decubitus is er ook een verhoogd risico op trombose.

Hoe wordt het behandeld?
Als sprake is van een longembolie, wordt bloedverdunnende medicatie voorgeschreven. Er wordt gestart met spuitjes en daarnaast met tabletten. Als de waarde in het bloed goed is, kunnen de spuitjes gestopt worden.

Verder is de behandeling gericht op het in de toekomst voorkomen van trombose. Dit kan door medicatie en door het gebruik van steunkousen. De behandelend revalidatiearts kan bepalen welke maatregelen op een bepaald moment zinvol zijn.

Wat is het?
Bij een longontsteking is het longweefsel ontstoken. Een longontsteking kan licht of zwaar zijn, afhankelijk van de omvang van de ontsteking. Als beide longen ontstoken zijn, heet dat een dubbele longontsteking.

Symptomen kunnen zijn:

• Hoesten
• Kortademigheid
• Vermoeidheid
• Koorts
• Snelle ademhaling en hartslag
• Verkleurd slijm

Omdat de symptomen mild kunnen zijn, wordt een longontsteking niet altijd snel herkend. Snelle herkenning is wel belangrijk om de juiste behandeling te kunnen inzetten en erger te voorkomen.

Hoe komt het?
Een longontsteking wordt veroorzaakt door een infectie. Meestal gaat het om een bacterie, soms om een virus. Een combinatie is ook mogelijk. Bij mensen met een hoge dwarslaesie komt een longontsteking vaker voor, door de verminderde hoestkracht en verminderde borstademhaling. Snelle behandeling is extra belangrijk omdat de longontsteking kan leiden tot snelle achteruitgang en ernstig ziek zijn.

Hoe wordt het behandeld?
Een speekselkweek moet uitwijzen wat de oorzaak is van de infectie. Als dat een bacterie is, wordt behandeld met antibiotica. Bij een virusinfectie heeft behandeling met antibiotica geen zin. Naast het behandelen van de oorzaak, zo mogelijk, is het belangrijk om de ademhaling te ondersteunen. Hierbij valt te denken aan technieken om het ophoesten te ondersteunen, ademhalingsoefeningen, toepassen van drainagehoudingen en toedienen van zuurstof. In ernstige gevallen kan beademing nodig zijn.

Wat is het?
In medische termen heet het ventilatoire insufficiëntie: een tekortschietende ademhaling. Hierdoor wordt het zuurstofgehalte in het bloed te laag en het koolstofdioxide-gehalte juist te hoog.

Symptomen kunnen zijn:

• Duizeligheid
• Vermoeidheid
• Misselijkheid
• Snellere ademhaling

Op termijn kan ventilatoire insufficiëntie leiden tot hoofdpijn en bewustzijnsverlies, en als niet wordt behandeld uiteindelijk tot overlijden.

Hoe komt het?
Als je een hogere dwarslaesie hebt, kunnen de ademhalingsspieren aan kracht verliezen. Dit zorgt voor een verminderde longfunctie. Ook kan er sprake zijn van een tijdelijk verminderde functie van de ademhalingsspieren bij verhoogde zuurstofbehoefte, bijvoorbeeld bij inspanning of koorts. Door stugheid van de borstkas en verminderde elasticiteit van de longen kan de gasuitwisseling – het opnemen van zuurstof en het afstoten van koolstofdioxide - moeilijker worden. Dan zal het koolstofdioxidegehalte in het bloed stijgen.

Hoe wordt het behandeld?
De gasuitwisseling kan worden bevorderd door het ondersteunen van de ademhaling, soms tijdelijk. Zie ook hierna.

Wat is het?
Bij een heel hoge dwarslaesie kan zelfstandig ademen heel moeilijk of zelfs onmogelijk zijn geworden. Dat kan tijdelijk zijn, na het ontstaan van de dwarslaesie, maar soms is het een blijvend probleem.

Hoe komt het?
Door de beschadiging van het ruggenmerg worden de spieren die nodig zijn voor de ademhaling niet of onvoldoende aangestuurd.

Hoe wordt het behandeld?
Als zelfstandig ademen niet lukt, is beademing nodig om genoeg lucht naar de longen te brengen. Vaak is het voldoende om in de nacht een paar uur te beademen, maar soms is continue beademing nodig. Beademing thuis wordt begeleid door een gespecialiseerd centrum voor thuisbeademing. Er zijn vier van die centra in Nederland: in Groningen, Maastricht, Rotterdam en Utrecht.

Beademing kan gebeuren met een masker over de mond en neus. Via het beademingsapparaat en een daaraan verbonden slang wordt lucht onder druk via het masker in de luchtwegen gebracht.

Beademing kan ook gebeuren via een tracheastoma: een opening in de luchtpijp, die wordt opengehouden met een buisje of canule. De lucht wordt dan via een slang en de canule direct in de luchtpijp gebracht. Voor deze methode wordt meestal gekozen als langdurig beademing nodig is.

Er zijn twee soorten canules: met of zonder cuff. Een cuff is een ballon die kan worden opgeblazen om de luchtpijp af te sluiten. Het voordeel daarvan is dat de beademing beter gereguleerd kan worden, en dat er minder risico is dat speeksel of eten in de luchtpijp terechtkomt. Een groot nadeel is dat degene die beademd wordt niet kan praten als de ballon is opgeblazen. Ook kunnen drukplekken ontstaan bij de cuff.

Als de beademing moeizaam verloopt, bijvoorbeeld door huidirritatie of verhoogde speekselproductie, kan elektrische stimulatie een alternatief zijn. Door bepaalde spieren te stimuleren, wordt de ademhalingsbeweging tot stand gebracht. Voor elektrische stimulatie is een operatie nodig, waarbij elektroden worden aangebracht op onder meer het middenrif. Deze operatie wordt in ons land alleen in Groningen uitgevoerd.

Wat is het?
Bij slaapapneu stopt tijdens de slaap korte tijd de ademhaling. Als de ademstilstand minstens tien seconden duurt, wordt het een apneu genoemd. Gebeurt dit geregeld, dan wordt gesproken over het slaapapneusyndroom (SAS).

Door het tijdelijke zuurstoftekort daalt het zuurstofgehalte in het bloed en stijgt het koolstofdioxidegehalte. Als dit gebeurt gaat er automatisch een seintje naar de hersenen, waardoor je wakker wordt en weer gaat ademen. Omdat je meteen weer inslaapt, merk je dat zelf meestal niet.

Er bestaan verschillende soorten slaapapneu. Het obstructief slaapapneusyndroom (OSAS) komt het vaakst voor. De ademhaling stopt dan doordat de luchtwegen tijdelijk geblokkeerd raken. Het zachte deel van het gehemelte, de wand van de keelholte of de tong blokkeert de luchtweg. 

Bij het centraal slaapapneusyndroom (CSAS) zijn de luchtwegen gewoon vrij, maar stopt de ademhalingsbeweging. Dit komt vooral voor bij jonge kinderen en bij volwassenen met bepaalde ziekten, zoals een dwarslaesie of hartziekte.

Iemand met slaapapneu krijgt te weinig diepe slaap en zal daardoor logischerwijs overdag slaperig en vermoeid zijn. Op termijn kan de apneu leiden tot gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk of impotentie.

Hoe komt het?
Er kunnen allerlei oorzaken zijn van slaapapneu. Denk bijvoorbeeld aan overgewicht, een lage spanning in de mond- en keelspieren, of aan het gebruik van bepaalde stoffen, zoals tabak, alcohol of slaapmiddelen. Het kan ook ontstaan als gevolg van een aandoening, zoals nierfalen.

Slaapapneu komt bij mensen met een dwarslaesie vaker voor dan gemiddeld. Dit geldt vooral voor mensen met een hoge dwarslaesie en voor mensen met een dwarslaesie die ouder worden.

Hoe wordt het behandeld?
Het eerste dat kan worden uitgeprobeerd bij slaapapneu, is of een aanpassing van de leefstijl helpt. Bijvoorbeeld door af te vallen, of door geen alcohol of slaaptablet te nemen voor het slapen gaan. Soms kan medicatie apneu tegengaan, of een andere slaaphouding. Wat ook kan helpen, is een speciale beugel die ervoor zorgt dat de tong niet naar achteren zakt.

Als dit niet werkt, kan tijdens de slaap met een masker lucht worden toegediend. Dit gebeurt met enige druk, waardoor de luchtwegen openblijven. Er bestaat ook een systeem dat de luchtdruk aanpast aan de mate van afsluiting van de luchtwegen, en een systeem dat niet alleen lucht inblaast maar ook terugzuigt. Dit laatste om de uitademing te ondersteunen. De behandelend revalidatiearts kan informeren en verwijzen.