De oorzaak van een dwarslaesie kan traumatisch of niet-traumatisch zijn. Traumatisch wil zeggen dat de ruggenmergschade veroorzaakt is door een kracht van buitenaf en niet-traumatisch wil zeggen dat het veroorzaakt is door een kracht van binnen het lichaam.

Oorzaken van een traumatische dwarslaesie:

• Verkeersongevallen
• Ongelukken thuis of op het werk
• Sportongevallen
• Zelfbeschadiging (bijvoorbeeld springen van grote hoogte) en geweld (schot- of steekwonden)
• Complicaties na een operatie (aan de wervelkolom of bloedvaten)

Oorzaken van een niet-traumatische laesie:

• Infecties (bacterieel en viraal)
• Tumoren die op het ruggenmerg drukken
• Stoornissen in de bloedvoorziening (trombose of bloeding)
• Aangeboren afwijkingen (Spina Bifida)

Afbeelding: Oorzaken traumatische dwarslaesie (bron: spinalnet)

Neuronen gaan verloren op de plek van de ruggenmergschade. Axonen, die informatie doorgeven van hersenen naar spier en van spier naar hersenen, worden doorgesneden of beschadigd. De cellen waarmee contact werd gemaakt, ontvangen geen informatie meer. Er treed verlies van functie op.

Het deel van het axon dat geen verbinding meer heeft met het cellichaam van het neuron gaat compleet verloren. Het deel dat nog wel aan het cellichaam zit, overleeft maar kan in het ruggenmerg niet opnieuw uitgroeien. Er is geen spontaan herstel van beschadigde axonen in het centrale zenuwstelsel, dat verklaart het blijvende functieverlies na een dwarslaesie.

Afhankelijk van de ernst van de ruggenmergbeschadiging ontstaat verlies van:
1. Controle over bewegingen
    •    verlamming van spieren
    •    verlies van spiermassa en -volume, en dus van spierkracht
    •    spieren met spastische bewegingen
2. Gevoel
    •    geen gevoel voor pijn, heet/koud en druk
    •    geen gevoel voor positie van ledematen als vingers, hand, armen en benen
    •    slechte regulatie van de lichaamstemperatuur
3. Controle over organen
    •    verlies van normale maag/darmfuncties en van de blaasfunctie
    •    pijngevoelens in organen
    •    verlies van de seksuele functies

De eerste zes weken na het ongeval is er naast de laesie ook nog sprake van zwelling en soms bloedingen in het beschadigde ruggenmerg. Deze periode heet “de spinale shock” fase. Tijdens de spinale shockfase zijn er geen reflexen.

De zwelling kan verdere beschadiging van het ruggenmerg veroorzaken omdat in het wervelkanaal geen ruimte meer is om verder uit te zetten. De zwelling drukt zich tegen de wand klem. Daarom wordt er soms geopereerd waarbij er meer ruimte wordt gemaakt. Soms worden ook medicijnen gegeven die de zwelling doen afnemen.

Het laagste niveau van het ruggenmerg waarop de zenuwwortels aan beide kanten nog volledig in tact zijn, is het uitgangspunt bij het bepalen van de hoogte van de dwarslaesie. Bijvoorbeeld bij een dwarslaesie T9 zijn de zenuwwortels die onder de negende thoracale wervel (borstwervel) uittreden nog intact. Bij de meeste dwarslaesies zijn de benen, blaas, darmen en geslachtsorganen betrokken. Als de laesie hoger zit, kan daarnaast de romp verlamd en gevoelloos zijn.

Bij een beschadiging ter hoogte van de nek is er sprake van een hoge laesie (T1 of hoger). Hierbij zijn ook de arm- en handfunctie gestoord en kunnen er problemen zijn met de ademhaling en bloeddruk. Daarom kun je een hoge en een lage laesie nauwelijks met elkaar vergelijken.

Bij het aanduiden van de hoogte van een dwarslaesie worden ook wel de termen paraplegie, tetraplegie en quadriplegie gebruikt:

• Paraplegie wil zeggen dat het ruggenmerg beschadigd is onder de halswervels, vanaf de 1^e borstwervel (T1) of lager. Dit geeft stoornis of verlies van de motorische en/of sensibele functie van de thoracale, lumbale of sacrale ruggenmergsegmenten. De armen zijn niet aangedaan, maar (afhankelijk van het niveau van de laesie) de romp, de benen en de buikorganen wel. Met behulp van hulpmiddelen en met revalidatie, lukt het met een paraplegie meestal om weer geheel zelfstandig te worden.
• Tetraplegie wil zeggen dat het ruggenmerg beschadigd is tussen de eerste en laatste nekwervel (tussen C1 en C8). Dit geeft stoornis of verlies van de motorische en/of sensibele functie van de cervicale ruggenmergsegmenten. Hierdoor ontstaan er functiestoornissen van de armen, de benen, de romp en de buikorganen. Bij een tetraplegie heb je veel meer verzorging nodig en zijn er veel meer handelingen die je niet of moeilijk zelf kunt verrichten. Het leven wordt er ingrijpend door veranderd.

Soms hoor je nog wel eens de termen quadriplegie of quadriparese als men het over een tetraplegie heeft. Deze termen worden echter afgeraden, omdat ze onduidelijk zijn.

Afbeelding: Para- en tetraplegie (bron: spinalnet)

Een complete of incomplete laesie zegt iets over de mate van beschadiging. Een complete dwarslaesie betekent dat er geen gevoel of motoriek meer aanwezig is in het laagste deel van het ruggenmerg; je hebt geen gevoel in je anus en je kunt deze niet aanspannen. Wanneer één van beide aanwezig is, spreken we van een incomplete laesie.

Bij een complete dwarslaesie zijn de zenuwen geheel door en is er geen functioneren en gevoel meer vanaf dat punt. Dit is nooit meer te genezen.

Bij een incomplete dwarslaesie zijn de zenuwen niet allemaal geheel door of zijn de zenuwen licht beschadigd. Bij een incomplete laesie is enig herstel mogelijk, hoewel er vrijwel altijd schade zal blijven bestaan en er kans is dat het herwonnen functioneren weer verloren gaat.

Afbeelding: Doorsnede ruggenmerg (bron: spinalnet)

Anterior cord syndroom
Meestal het resultaat van een hyperflexie trauma (geforceerd voorover buigen) van de nek. Het komt vaak voor bij auto ongevallen waarbij het hoofd bij de botsing voorover slaat. Hierdoor schuift een wervel ten opzichte van de wervel eronder naar voren waardoor het voorste gedeelte van het ruggenmerg stuk gaat. De laesie veroorzaakt verlies van motoriek en een verminderde pijn en temperatuurszin onder het niveau van de laesie. De grove tast en de propriocepsis (het gevoel dat je weet hoe de stand van je ledematen is) zijn niet aangedaan omdat deze banen aan de achterzijde van het ruggenmerg liggen.

Arteria spinalis anterior syndroom
Dit syndroom is gelijk aan het anterior cord syndroom, maar is te wijten aan onderbreking van de bloedtoevoer van het voorste deel van het ruggenmerg. Het treedt op bij trombose of bloeding van dit bloedvat of bij operatie van bloedvaten. Het achterste deel van het ruggenmerg heeft een eigen bloedvatvoorziening en is niet aangedaan. Er is een verlies van motoriek en een verminderde pijn en temperatuurszin onder het niveau van de laesie. De grove tast en de propriocepsis (het gevoel dat je weet hoe de stand van je ledematen is) zijn niet aangedaan omdat deze banen aan de achterzijde van het ruggenmerg liggen.

Posterior cord syndroom
Treedt op bij hyperextensie (geforceerde strekbeweging) van de nek die kan optreden bij een val op de kin, waardoor het achterste deel van het ruggenmerg beschadigd wordt. Hierdoor zijn grove tast en de propriocepsis (het gevoel dat je weet hoe de stand van je ledematen is) onder het niveau van de laesie gestoord, maar blijven motoriek, pijn en temperatuurszin intact. Hoewel de motoriek dus ongestoord is, is door de afwezigheid van propriocepsis het lopen moeilijk aan te leren.

Central cord syndrome
Dit syndroom treedt op bij relatief geringe strekletsels van de nek, vaak bij een vernauwd wervelkanaal. Hierdoor ontstaat er schade in het centrum van het ruggenmerg. Omdat hier de neuronen liggen die de motoriek en sensibiliteit van de armen verzorgen leidt de schade tot uitval van spierkracht en gevoel in de armen en handen en in veel mindere mate in romp en benen. Ook blijft er enige blaas en darmfunctie bestaan.

Brown-Séquard syndroom
Dit syndroom treedt op bij steek- of penetratieletsels aan één kant van het ruggenmerg, of als de wervelkolom geforceerd naar één kant wordt gebogen. De pijn en temperatuursbanen kruisen in het ruggenmerg voordat ze hun weg naar de hersenen vervolgen. De motorische banen kruisen boven het ruggenmerg. Daardoor is de motoriek aan de zijde van het ruggenmergsletsel gestoord maar de pijn en temperatuurszin niet. Aan de andere zijde is het precies omgekeerd.

Conus en cauda equina syndroom
Letsel aan de wervelkolom onder wervel T11 kan een aantal gevolgen hebben. Schade aan de conus medullaris of cauda equina veroorzaakt verlies van motoriek en sensibiliteit. Doordat reflexen onderbroken worden heeft het gevolgen voor blaas, darm en seksuele functies.

Sacral sparing
Zelfs als het merendeel van het ruggenmerg is uitgevallen door een trauma of vasculaire (bloedvaten) problemen, kan het uiterste puntje van het ruggenmerg gespaard blijven omdat dit een eigen bloedvat voorziening heeft. Hierdoor blijft er enig gevoel in het sacrale gebied bestaan, hoewel de motoriek geheel is uitgevallen.

Afbeeldingen: Specifieke syndromen (bron: spinalnet)

Als commando’s vanuit de hersenen om te bewegen niet worden doorgegeven aan de spieren, ben je verlamd. De spieren zijn hun besturing kwijt en blijven onbenut.

Een dwarslaesie heeft vrijwel altijd een volledige verlamming van de benen tot gevolg. Naarmate de beschadiging hoger zit, zal de romp verder verlamd en gevoelloos zijn. Dit kan het moeilijker maken om een goede zithouding aan te nemen en het evenwicht te bewaren.

Dagelijkse handelingen waarbij armen nodig zijn, zoals kleden, wassen en eten, kunnen daardoor moeilijk uit te voeren zijn.

Als de dwarslaesie zo hoog is dat de arm- en handfunctie is verstoord, is de afhankelijkheid van anderen in de regel groot. Zelfs de meest essentiële activiteiten, zoals het voortbewegen van de eigen rolstoel en de lichamelijke verzorging, kunnen bemoeilijkt of onmogelijk zijn.

Door de dwarslaesie is het oppervlaktegevoel van de huid onder het niveau van de dwarslaesie verdwenen. Het gevoel in de ingewanden blijft voortbestaan.

Waar het oppervlaktegevoel in de huid ontbreekt, voelen mensen met een dwarslaesie bijvoorbeeld geen pijn als ze zich verbranden, als ze zich stoten of als ze bekneld raken.

Het komt bijvoorbeeld voor dat mensen hun voeten ernstig verbranden aan de verwarming van een auto, zonder dat zij dat merken. Ook knellende schoenen kunnen zonder dat men dat merkt blaren veroorzaken.

Inwendige pijn wordt meestal eveneens niet meer gevoeld en daarmee is onder andere een natuurlijke waarschuwing bij lichamelijke klachten, bijvoorbeeld een botbreuk of een verstuikte enkel, weggevallen.

Bij een hoge dwarslaesie zijn ook de rib- en buikspieren verlamd, die onder meer worden gebruikt bij diep in- en uitademen en bij hoesten. Het ademhalen gebeurt dan alleen door het middenrif. Als gewoon hoesten niet gaat, kan een opeenhoping ontstaan van slijm in de longen. Dit kan infectie geven. Vaak is het mogelijk te leren op een andere manier te hoesten, door bij het hoesten met de handen tegendruk te geven op de buik.

Alleen bij hele hoge dwarslaesies (bij de bovenste drie wervels) is het middenrif verlamd, waardoor zelf ademen moeilijk of onmogelijk is. Dan ben je aangewezen op beademingsapparatuur.

Stamcellen zijn cellen die in staat zijn om zich te ontwikkelen tot meerdere typen cellen. Een embryo bestaat in het begin bijvoorbeeld alleen uit stamcellen, die later de verschillende organen gaan vormen.

Een stamcel heeft geen specifieke structuur met bepaalde functies. Hij kan ook geen bloed transporteren en geen elektrochemische signalen aan andere cellen geven. Zenuwcellen kunnen dit wel, die zorgen ervoor dat je je lichaam kunt laten bewegen of dat je kan spreken.

Stamcellen kunnen zorgen voor genezing in het menselijk lichaam, doordat ze nieuw weefsel vormen op de plekken waar dat nodig is. Uit onderzoek blijkt dat het ook mogelijk is dat stamcellen zich gaan ontwikkelen tot nieuw zenuwweefsel. Daardoor zouden dwarslaesies misschien (gedeeltelijk) genezen worden, maar het is nog niet bekend onder welke condities de stamcellen zich inderdaad tot vervangend zenuwweefsel ontwikkelen.

Stamcellen kunnen gehaald worden uit beenmerg of uit de neus, maar ook uit embryo’s. Dit laatste is nogal omstreden. In Nederland mogen alleen embryo’s gebruikt worden die afgestaan zijn na een IVF-behandeling. Volgens degenen die het niet eens zijn met het gebruik van embryo’s voor stamcelonderzoek wordt menselijk leven geschaad door het afnemen van de stamcellen. Nog een stap verder gaat het klonen van menselijke embryo’s met als enig doel het gebruiken van de stamcellen voor onderzoek of genezing.

Bij beschadiging in het centrale zenuwstelsel blokkeert de axonale uitgroei. Er zijn zogenaamde steuncellen die groei-remmende eiwitten maken, terwijl geen groei-stimulerende stoffen worden gevormd. De Schwanncellen in het beschadigde perifere zenuwstelsel worden geactiveerd tot productie van groei-stimulerende eiwitten, dat hernieuwde uitgroei van axonen mogelijk maakt als de zenuwschede intact is. Als grote stukken zenuw vernield zijn, kan met een stuk donorzenuw een overbrugging worden gemaakt met een stukje gevoelszenuw uit het onderbeen.

Er wordt op veel plekken in de wereld onderzoek gedaan naar neuronregeneratie en in Nederland is de Neuronregeneratie studiegroep (NEST) actief. NEST doet onderzoek naar het herstel van zenuwweefselbeschadiging. Hersenonderzoekers en neurochirurgen werken in dit onderzoek nauw samen met als doel om mensen met een dwarslaesie, Plexus Brachialis-letsel of perifere zenuwschade te behandelen.

Engelstalige websites:

De Amerikaanse organisatie voor gezondheidsonderzoek geeft op hun website een goed algemeen overzicht van de aspecten van ruggenmergschade, de gevolgen daarvan en de verschillende benaderingen om die ruggenmergschade te verminderen of te herstellen.

SCOPE is een samenwerkingsverband van onderzoekers, zorgverleners en de industrie. Deze organisatie wil afstemming in het onderzoek naar genezing bevorderen. De website bevat een actueel overzicht van lopende experimenten.

ICORD is een groot onderzoekscentrum van de Universiteit van British Columbia, Canada en hun website bevat veel informatie over onderzoek naar genezing. 

Nederlandstalige website:

Nederlands onderzoek naar herstel van het ruggenmerg is er ook, het samenwerkingsverband heet de Neuroregeneratie Studiegroep (NEST).

Voor mensen met een dwarslaesie is het niet altijd gemakkelijk om te zien aan welke experimentele behandelingen vertrouwd zijn en welke niet. De ESCIF, de Europese organisatie van dwarslaesiepatiëntenverenigingen, legt op de pagina “unproven therapies”  kort uit waar iemand die overweegt om mee te doen aan een onderzoek op moet letten.

Verder is er een document van 40 pagina’s over alles wat je moet weten als je mee wilt doen aan experimenteel onderzoek naar genezing en een waarschuwing over genezing door stamcelonderzoek.

Een groot aantal organisaties zetten zich in voor onderzoek naar herstel van dwarslaesie. Zij werven fondsen en subsidiëren onderzoek. Vaak zijn zij opgezet door mensen met een dwarslaesie of hun naasten. De omvang van deze fondsen loopt sterk uiteen.

Een van de eerste, bekendste en waarschijnlijk de grootste is de Christopher Reeves foundation. Spinal Research is een Engels fonds en Wings for Life is gevestigd in Oostenrijk. Deze laatste is de organisatie achter de jaarlijkse Wings for Life world run.

End Paralysis is een Nederlandse organisatie die zich inzet voor onderzoek naar genezing van dwarslaesie. Deze website is zowel Engels- als Nederlandstalig.