Als pijnlijke gevoelens je eenmaal in hun greep hebben, moet je er heel bewust mee aan de slag, tenminste als je jezelf er niet door wilt laten beheersen. Dat is geen makkelijke opdracht, omdat het bewust aangaan van pijnlijke gevoelens inhoudt dat je ze onder ogen ziet en toestaat dat ze er zijn. Dat kan zeer pijnlijk zijn. Het is dan ook logisch dat je pijnlijke gevoelens wilt vermijden. Indirect doe je dat als je de gedachten, die pijnlijke gevoelens kunnen oproepen, vermijdt, of als je situaties vermijdt waarin pijnlijke gevoelens en gedachten zouden kunnen opkomen.

Je kunt gevoelens ook vermijden door je ervoor af te sluiten en je aandacht op iets anders te richten. Zo kan je iedere keer als je een gevoel voelt opkomen, gaan telefoneren met iemand of televisie kijken of even met je rolstoel heen en weer bewegen.
Of je duwt je gevoelens weg door iets te eten of drinken of door te gaan roken. Ook kun je jezelf en anderen voor de gek houden door je anders voor te doen dan je je voelt. Je speelt dan eigenlijk toneel. Misschien vind je het makkelijker om over fysieke pijn en ongemakken te praten, dan dat je anderen laat merken wat je emoties zijn.

Dit kunnen op de korte termijn heel zinvolle manieren zijn om met je gevoelens om te gaan. Zeker als het je allemaal teveel dreigt te worden. Het grote nadeel is echter dat je door gevoelens te vermijden niet toe komt aan het verwerken ervan. Dan zul je steeds opnieuw, als ze zich aandienen, weer van die vermijdingsstrategieën moeten aanwenden. Gevoelens willen begrepen worden en zolang ze zich aandienen zonder dat je ze begrijpt blijven ze innerlijke onrust veroorzaken. Wil je pijnlijke gevoelens verwerken dan is het belangrijk om er aandacht aan te geven. Aandacht geven aan gevoelens wil zeggen dat je bewust realiseert dat ze er zijn en dat je ze ook toestaat om er te zijn en dat je ze durft te ondergaan. Aandachtstraining kan je hierbij helpen.

Aandachtstraining is heel helpend bij het verwerken van pijnlijke gevoelens en het tot rust brengen van pijnlijke gedachten.

Je traint je aandacht door de tijd te nemen om stil te staan bij wat je voelt. Als je gewend bent om weg te duiken zodra een gevoel zich aandient, kan dat knap lastig zijn. Gevoelens kunnen zo snel heen en weer bewegen, dat ze weg zijn voor je er erg in hebt.

Een eerste stap in het aangaan van gevoelens is dat je er op gaat letten wat jou zoal tot actie aanzet. Je neemt je dan voor om zodra je een willekeurige actie onderneemt zoals bijvoorbeeld heen en weer bewegen met je rolstoel of verzitten in je rolstoel, of een sigaretje opsteken, iemand bellen, je stem verheffen of wat te drinken, om dan even aan jezelf te vragen: “Wat voel ik nu precies?” Je gaat daarbij met je aandacht naar je lichaam en probeert bewust te ervaren wat zich bij je afspeelt.

Dat kunnen allerlei fysieke reacties zijn, zoals pijn, spasmes of benauwdheid. Het is niet makkelijk om daar met je aandacht bij te blijven.

Het kunnen ook gevoelens of emoties zijn. Vaak weten mensen niet goed wat ze precies voelen, ze zeggen dan bijvoorbeeld: “Ik voel irritatie.” of: “frustratie”, of gewoon: “druk in mijn hoofd.”

De volgende stap is dat je hetgeen je lichamelijk aantreft, aandachtig onderzoekt. Dat je als het ware op het gevoel inzoomt en jezelf afvraagt: “Wat is dat nou precies voor soort gevoel?” en “Waar in mijn lichaam voel ik dit het sterkst?” Je probeert dit heel neutraal te doen, dus zonder oordelen over wat je bij jezelf aantreft. Je kijkt een beetje als van een afstand naar jezelf en probeert daarbij in kaart te brengen wat je voelt. Het grote voordeel van dergelijke oefeningen is dat je de snelle verbinding tussen voelen en denken doorbreekt. Je gunt jezelf geen ruimte om pijnlijke gedachten aan je gevoel te verbinden en ze daarmee erger te maken. Je voorkomt hiermee dat je helemaal opgeslokt wordt door je gevoelens of overspoeld raakt. Je volgt jezelf aandachtig en zonder te oordelen. Als je bijvoorbeeld voelt dat je moe bent en bij jezelf exploreert waar je die moeheid voelt en wat voor soort moeheid het is en als je met je aandacht dieper doordringt in de moeheid, ontdek je misschien hoe verdrietig je eigenlijk bent en voel je hoe het tegenhouden van dat gevoel je moe maakt. Terwijl je hier mee bezig bent, kun je niet allerlei negatieve gedachten verbinden aan je moeheid, want daar gaat je aandacht nu niet naar uit.

Misschien denk je nu wel: “Ik voel me de hele dag rot, daar hoef ik niet bij stil te staan. Dat weet ik zo wel.” Ook in dat geval kan aandachtstraining heel helpend zijn. Je kunt je dan gaan verdiepen in dat rotgevoel. Wat voel je eigenlijk precies? Wat is dat rotgevoel eigenlijk voor een soort gevoel? Waar in je lichaam bevindt het zich en welke emoties houden jou eigenlijk in hun greep? Er wordt wel gezegd dat er zes basisemoties zijn: vreugde, verdriet, angst, woede, afschuw en verbazing. Daarnaast zijn er nog vele andere emoties en gevoelens die allemaal onder deze zes basisemoties in te delen zijn. De ervaring leert dat het op deze wijze bezig zijn met je gevoelens, de essentie van het verwerkingsproces vormt. Het lijkt wel of pijnlijke gevoelens zich blijven aandienen totdat je van deze, in hun volle omvang, bewust bent geworden. Pas dan ervaar je innerlijke rust. Niet dat je dan niet meer verdrietig zult zijn of boos of bang, maar de impact van het gevoel op jezelf zal anders zijn als je de nuances ervan begrepen hebt en doorleeft. Dat is de kern van aandachtstraining.

Ook mindfulness kan je helpen. Het is een gelijksoortige benadering om je emoties en gevoelens toe te laten, zonder er helemaal door bezet te worden. Je zet een, niet door emoties aangedaan, deel van jezelf in om zich liefdevol en troostend te bekommeren om je pijnlijke ervaringen. Je oordeelt niet, geeft geen oplossingen en bent niet ongeduldig. Je wacht en kijkt en geeft jezelf de ruimte om golven van gevoel te laten komen en gaan. Op internet kun je verschillende websites vinden die je verder kunnen brengen in het omgaan met gevoelens:

•  www.focussen.info